معادن تراورتن توفارقان

84/12/14
معادن تراورتن توفارقان(آذرشهر)
علي محمدي
تراورتن سنگ رسوبی کربناته­ای است که در محل چشمه­های آهک ساز تشکیل می­شود که اگر این سنگ از بزرگی و پیوستگی لازم برخوردار باشد می­تواند به عنوان سنگ تزئینی و نما برای ساختمانها بکار رود. شرایط زمین شناسی لازم برای ایجاد چشمه­های تراورتن ساز در بسیاری از نقاط آذربایجان فراهم است. برای مثال هم اکنون چشمه­های تاپ تاپان توفارقان در حال تراورتن سازی هستند، یا چشمه­های تراورتن ساز و توالی های تراورتن در شهرهای صوفیان، مرند، ارومیه، هشترود، جلفا و... را می­توان نام برد. تراورتن توفارقان بعلت داشتن رنگ قرمز و لیمویی، از تراورتن های کمیابی است که مشهوریت جهانی دارد. صدها سال پیش، در ساختمان آثار تاریخی آذربایجان نظیر ارک و گوی مچید(مسجد کبود)، از سنگهای معادن توفارقان استفاده شده است. همچنین سنگ نمای ساختمان" اپرای ملی شهر جنوا" در ایتالیا، سنگ نمای ساختمان "هتل کاخ ژاپن" که از بزرگترین و مشهورترین هتلهای ژاپن است، سنگ نمای ساختمان "موزه ملی تاریخ" در برلین و... از تراورتن توفارقان می­باشد.
مجتمع معدنی توفارقان در جنوب و جنوب غربی شهرستان توفارقان جای دارد و در حقیقت ناحیه کوهپایه­ای آتشفشان سهند است. مهمترین آبادی های مجتمع معدنی توفارقان عبارتند از: - روستای داش کسن که در 16 کیلومتری توفارقان قرار دارد. – نادیلو در سه کیلومتری توفارقان – دستجرد در شش کیلومتری غرب توفارقان واقع شده و شمالی ترین گوشه محدوده را در بر می­گیرد. – کلوانق در 500 متری شمال غرب کیلومتر 10 جاده توفارقان- عجب شیر واقع است. راه آهن تهران- تبریز در غرب ناحیه، کم وبیش، مرز آن است. بنابراین، مجتمع معدنی میان دو راه اصلی کشور، راه آهن در غرب و جاده تبریز- قوشاچای در شرق جای گرفته است. ایستگاه راه آهن "شهر امین" نزدیک روستای داش کسن ساخته شده و ایستگاه توفارقان کمی دورتر از روستای دستجرد واقع است. در مجتمع معدنی توفارقان کهنترین سنگهایی که وجود دارد سنگهای آهکی سازند لار با سن ژوراسیک است. فعالیت سهند از زمان میوسن آغاز شده و تا کنون به صورتهای مختلف ادامه داشته است. چشمه های آب معدنی و آهکساز کنونی، که گرداگرد کوه وجود دارند، نشانه های فعالیت زمان خاموشی آن است. تراورتن های گستره توفارقان به صورت لایه های کم وبیش افقی به طور دگر شیب روی سنگهای کهنتر تشکیل شده اند. چشمه های فعال با آبدهی بیش از 2 لیتر در ثانیه و هم اکنون در حال ساختن تراورتن می باشند. رنگ قرمز تراورتن های توفارقان که کم نظیر ترین تراورتن جهان است بعلت وجود مقدار کمی اکسید آهن می باشد.

ویژگیهای سنگ تزیینی توفارقان
تراورتن
در گستره توفارقان و در سطحی افزون بر 150 کیلومتر مربع، از قیرمیزی گؤل تا کرانه دریاچه ارومیه، پوششی از تراورتن دیده می­شود که بر پایه ویژگیهای صوری و اسامی روستاهای مجاورشان نامگذاری شده­اند.
1- تراورتن گردویی: در معادن نادیلو، تراورتن ویژه­ای وجود دارد که به علت ساخت موجی شکل لایه­های تیره و روشن آن مانند پوسته تنه درخت گردومی باشد. نوارهای قهوه­ای روشن و تیره از کربنات کلسیم آهندار به ضخامتهای مختلف میلی متری تا سانتی متری دارد. وجود این نوارهای تیره و گاه موجی در زمینه خاکستری روشن، سفید یا کرمی، نمایی به سنگ داده که مانند چوب گردو شده است. میزان ذخیره قطعی این تراورتن1412 و ذخیره احتمالی آن 3300 هزار تن است.
2- تراورتن قرمز: در معدن کلوانق شمالی و جنوبی و همچنین در معدن سردار آباد، تراورتن های قرمز خوش رنگی گسترش دارد. وجود مقدار مناسبی از اکسید آهن در ترکیب شیمیایی سنگ تراورتن، موجب پیدایش رنگهای چشم نواز آنها شده است. ضخامت لایه­های قرمز رنگ، گاه تا 2متر بالغ می­شود. ذخیره قطعی آن 8437 و ذخیره احتمالی آن 41225 هزار تن است.
3- تراورتن لیمویی: اکسید آهن همراه با کربنات کلسیم دو ظرفیتی، تراورتن لیمویی را پدید می­آورد. در بخش کوچکی از شمال کلوانق، توده­ای از تراورتن به رنگ زرد لیمویی دیده می­شود. ذخیره قطعی این تراورتن 35 وذخیره احتمالی آن 216 هزار تن است.
مرمر
در معادن دستجرد و داش کسن، آراگونیت­هایی گسترش دارند که با نام مرمر شناخته شده­اند. رنگهای چشم نواز این سنگها، پایه نامگذاری آنها به شرح زیر است:
1- مرمر سفید: کربنات کلسیم خالص، یا به مقدار خیلی کم، از اکسیدهای آهن.
2- مرمر سبز: رنگ این مرمر بدلیل وجود مقداری اکسید آهن دو ظرفیتی، سبز است.
3- مرمر خونی: به علت وجود مقداری اکسید آهن سه ظرفیتی به رنگ سرخ خونی درآمده که یا به صورت لکه­ای یا نواری است و یا ترکیبی از لکه- نوار می باشد. ذخیره قطعی معدن مرمر توفارقان 45 و ذخیره احتمالی آن 220 هزار تن است.

منابع:
- فصلنامه سنگهای تزیینی ایران"سنگ" – شماره 4 – سال 1370
- مجموعه مقالات اولین سمینار بررسی معادن سنگهای ساختمانی"تزیینی و نما" – مقاله: ویژگیهایی از تراورتن های زینتی آذر شهراز حسن نبوی ویدا... رهبر.